پرورش ماهی خاویار درخانه دارای ارزشی فوق‌العاده بالایی می‌باشد به همین دلیل از آن تحت عنوان مروارید سیاه یاد می‌کنند. این ماده ارزشمند با طعم و خواص ویژه خود در سرتاسر جهان توانسته طرفداران زیادی را به سمت‌وسوی خود بکشاند.
مهم‌ترین گونه‌های پرورش ماهی خاویار:
تاکنون بیش از ۲۷ گونه از این خانواده شناسایی‌شده است که هرکدام از آن‌ها دارای زیرگونه‌هایی می‌باشند. اما مهم‌ترین گونه‌های ماهی خاویاری عبارت‌اند از :
۱- فیل‌ماهی (بلوگا):
یکی از باارزش‌ترین ماهیان خاویاری ازنقطه‌نظر کیفیت خاویار است. و به دلیل قابلیت پرورش ماهی خاویار درخانه در آب چاه و رودخانه، تحمل محدوده دمایی بالا و رشد بیشتر، در اغلب مراکز پرورشی کشور ازآن‌جهت ماهی مولد استفاده می‌کنند. این‌گونه از ماهی خاویاری به‌وفور در دریای خزر، سیاه و آزوف یافت می‌شود. از مهم‌ترین عیوب پرورش فیل‌ماهی دیر به سن بلوغ رسیدن و دوره پرورش طولانی‌تر است که پرورش آن را با محدودیت‌هایی روبه‌رو می‌کند. سن بلوغ در جنس نر و ماده به ترتیب ۱۴ و ۱۷ سالگی است.
۲- قره برون (تاس ماهی ایرانی):
این‌گونه هم یکی از گونه‌های باارزش خاویاری است که اغلب در نواحی جنوبی دریای خزر یافت می‌شود و تولید خاویار آن بعد از فیل‌ماهی در درجه دوم اهمیت قرار دارد. و به دلیل بلوغ زودرس و رشد سریع، حدود یک‌سوم از کل گله مولد پرورشی را تشکیل می‌دهد. سن بلوغ جنس نر ۸ و ماده ۱۲ سالگی است. و از ماهی بالغ حدود ۲ کیلوگرم می‌توان خاویار استحصال نمود.
۳- ازون برون (دراکول):
محل زیست این ماهی دریای خزر، سیاه و آزوف است. یکی از زودرس‌ترین گونه‌های ماهی خاویار با بلوغ ۶ سالگی است. به همین دلیل اکثر پرورش‌دهندگان تمایل زیادی به استفاده از این ماهی برای تشکیل گله‌های مولد خوددارند. به‌طور میانگین از این ماهی می‌توان حدود ۵/۱ کیلوگرم خاویار برداشت نمود. به دلیل بالا بودن میزان پروتئین گوشت و خاویار این ماهی جزء گونه‌های ارزشمند استخرهای پرورشی به‌حساب می‌آیند.
۴- شیب:
این ماهی که در دریای خزر، سیاه و اورال زیست می‌کند دارای بلوغ جنسی ۹ تا ۱۲ سالگی است. و تقریباً از این ماهی می‌توان ۲/۲ کیلوگرم خاویار به دست آورد.
۵- چالباش (تاس ماهی روسی):
پراکنش این ماهی در حوزه دریای سیاه، آزوف و خزر است. نرها در سن ۹ تا ۱۲ و ماده‌ها در سن ۸ تا ۱۲ سالگی به سن بلوغ می‌رسند.
اهداف تولیدی و اقتصادی پرورش ماهی خاویار:
۱- تولید خاویار:
ارزشمندترین فرآورده تولیدی پرورش ماهیان خاویاری می‌باشد. پرورش ماهی خاویار درخانه بیار ارزشمند است .خاویار درواقع تخمک‌های بارور نشده خانواده تاس ماهیان است و حدود ۷ تا ۱۲ سال طول می‌کشد که آن را استحصال نمود. علت معروف بودن خاویار به دلیل خواص گران‌بهای آن است که این خواص شامل وجود اسید چرب بالای امگا ۳، پروتئین، آهن، سلنیوم، کلسیم، ید، فسفر، انواع ویتامین‌های گروه B ( ریبوفلاوین، نیاسین، پیرودوکسین و اسیدفولیک)، ویتامین A، E، D و… می‌باشد. و در درمان طیف گسترده‌ای از امراض ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی، التهاب مفاصل، آلزایمر، کم‌خونی، تقویت سیستم ایمنی بدن، افسردگی و بیماری‌های عصبی به کار می‌رود. به دلیل همین خواص ارزشمند، خاویار به مروارید سیاه معروف گردیده است.
۲- تولید گوشت:
گوشت ماهی خاویار گرچه ازنظر پرورشی بعد از خاویار در درجه دوم اهمیت قرار دارد اما ازنظر غذایی به دلیل داشتن میزان پروتئین و ویتامین A بالا و کلسترول پایین باارزش‌تر از گوشت ماهیانی همانند سالمون و تیلاپیا است. و درواقع چنین می‌توان گفت که انتخاب آن به‌عنوان یک خوراک سالم جهت کاهش وزن بهترین گزینه است.
۳- تولید چرم:
از پوست به‌دست‌آمده از ماهی خاویار در صنایع چرم‌سازی جهت تولید کفش، کیف و….استفاده می‌شود. چرم حاصل از پوست ماهی در عین ظرافت از دوام بالایی برخوردار است.
۴- سایر فراورده‌های جانبی:
همچنین از غضروف‌های به‌دست‌آمده از این آبزی برای مصارفی همانند داروهای پزشکی و چسب سازی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
چگونگی پرورش ماهی خاویار در خانه:
۱- استخر پرورش ماهی خاویار:
ماهی خاویار را می‌توان در سیستم‌های متراکم، نیمه متراکم، گسترده و مداربسته پرورش داد. که می‌توان برای این کار از استخر خاکی، بتونی و فایبرگلاس بهره برد. تمام روش‌های فوق (متراکم، نیمه متراکم، گسترده و مداربسته) را می‌توان در استخرهای بتونی و یا فایبرگلاس پیاده نمود. اما در استخرهای خاکی به دلیل گستردگی و فضای بیشتر می‌توان روش‌های گسترده و نیمه متراکم را اجرا کرد.
ابعاد استخر پرورشی ماهی خاویاری بر اساس نوع سیستمی که در آن به کار گرفته می‌شود متفاوت است. به‌عنوان‌مثال ابعاد استخر به شیوه متراکم (۱۵ کیلوگرم در هر مترمربع) در مقایسه با نیمه متراکم و گسترده بسیار کمتر است. در یک استخر بزرگ به ابعاد ۱۰در ۱۰ و با یک استخر کوچک با ابعاد ۳ در ۳ می‌توان یک‌تن ماهی خاویار برداشت نمود.
۲- استفاده از بچه ماهی برای پرورش:
برای این کار می‌توان به دور روش اقدام نمود:
۱- پرورش لارو:
در این روش می‌توان بعد از هچ شدن تخم‌ها لارو را تا رسیدن به مرحله بچه ماهی نو رس نگهداری نمود. که برای این مرحله می‌توان از حوضچه‌های فایبرگلاس با ابعاد ۵/۰×۷/۱×۷/۱ با ظرفیت ۱۲۰۰۰ قطعه استفاده نمود. سپس بعد از رسیدن بچه ماهی نو رس به بچه ماهی ۳ گرمی می‌توان آن‌ها را به حوضچه‌های دیگر منتقل کرد.
یا می‌توان برای پرورش، مستقیماً بچه ماهی که دارای وزن ۳ گرم هستند را از مراکز پرورشی خریداری نمود. معمولاً قیمت بچه ماهی خاویار بر اساس خاویار و گوشت گونه آن تعیین می‌شود. به‌عنوان‌مثال بچه ماهی گونه فیل‌ماهی به دلیل کیفیت بالای خاویار و گوشت آن در بازار به مبلغ بیشتری به فروش می‌رسد.
۳- فراهم نمودن شرایط لازم برای پرورش ماهی خاویار در استخر:
• بهترین دما برای پرورش اکثر ماهیان خاویاری دمای ۱۹ الی ۲۵ درجه سانتی‌گراد‌است که بالا و یا پایین شدن دما تأثیر بسزایی در رشد این آبزی دارد به‌عنوان‌مثال در دمای کمتر از ۶ و یا بیشتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد مرحله تغذیه متوقف می‌شود و درواقع رشد این‌گونه از ماهیان هم متوقف می‌گردد.
• در حوضچه‌هایی که جریان آب و اکسیژن زیاد است می‌توان از آب گرم استفاده نمود ولی باید سعی نمود که دمای آب از ۳۵ درجه سانتی‌گراد بالا نرود.
• در استخرهای خاکی بایستی هر ۴ و ۵ روز آب داخل حوضچه تعویض گردد و دما در آن نباید بیشتر از ۲۸ درجه سانتی‌گراد شود.
• میزان شوری آب پرورش ماهیان خاویاری ۱۰ گرم در هر لیتر است. اگرچه آن‌ها قادرند میزان بالاتری از این مقدار را هم تحمل کنند.
• بهترین میزان اسیدیته آب، خنثی و تا حدودی بازی است که به‌طورمعمول بین ۷ تا ۵/۸ در نظر گرفته می‌شود.
• میزان اکسیژن آب حداقل ۶ میلی‌گرم و میزان گازکربنیک حداکثر ۵ میلی‌گرم در لیتر است.
• برای ضدعفونی استخر می‌توان در هر هکتار ۲ تن آهک به کاربرد.
• میزان رویش گیاه در کف استخر نباید زیاد باشد و سالانه باید گیاهان اضافی را از کف استخر برداشت نمود.
• به دلیل تجمع بچه ماهی‌ها در کف استخر نباید استخر را زیاد آبگیری نمود.
