بومی های آفریقا و خاورمیانه به فراهم کردن شرایط پرورش ماهی تیلاپیا پی بردند. آنها برای پرورش در نقاط گوناگون پراکنده شده اند و تازگی نیز در همه قاره های گرمسیری یافت می شوند. لازم به ذکر است که تیلاپیا نوعی ماهی گرم ابی است.
شناخته شدن تیلاپیا در عصر حاضر
امروزه تیلاپیا به یکی از نامدار ترین ماهیان برای پرورش در سراسر دنیا تبدیل شده است. در آفریقا، اروپا، سراسر اقیانوس آرام، چین، اسرائیل، آمریکا و دریای کرائیب پرورش می یابد.
تیلاپیا عضو خانواده cichlidae هستند.
به عنوان یک ماهی آب شیرین، ویژگی های مقاومی دارد و متعلق به ماهیان سریع الرشد است.
این ماهی می تواند تا ده سال عمر کند و وزن آن به ده پوند برسد.
مشخصات ظاهری ماهی تیلاپیا به شرح زیر است:
- – باله پشتی بلند دارند.
- – باله ها خارهای تیزداند.
- – باله سینه ای و لگن نزدیک به سر هستند.
انواع ماهی تیلاپیا
تا چند دهه قبل انواع ماهی تیلاپیا تفکیک نشده بود و همگی با همان تیلاپیا شناخته می شدند. اما در سال های قبل زیست شناسان انها را به انواع متفاوتی برپایه رفتار تخم ریزی تقسیم کردند.
انها در سه دسته زیر تقسیم شدند:
Tilapia،
Saratherodon
و Oreochromis
گونه های تیلاپیا در کف بستر استخر لانه سازی کرده و از تخم و بچه هایشان در لانه ها نگهداری می کنند.
دلایل انتخاب تیلاپیا برای پرورش
فاکتورهای زیر باعث ایجاد انگیزه ها جهت پرورش تیلاپیا هستند:
- ۱) مقاومت بالا در برابر بیماریهاو در آبهای دارای کیفیت پایین
- ۲) سازگاری بیشتر با شرایط گوناگون زیست محیطی
- ۳) توانایی تبدیل ضایعات کشاورزی – دامی و آلی به پروتئین با کیفیت بالا
- ۴) میزان رشد بالا و مناسب برای پرورش
- ۵) درپرورش متراکم امکان سازگاری و حفظ رشد ایده آل را دارا هستند.
چرخه ماهی برای تکثیر در محیط
- نرها آشیانه سازی را انجام میدهند . و بعد از تعیین قلمرو با رفتارهایی خاص خود ماده های بالغ را به لانه جذب می کنند.
- ماده ها تخم را در داخل لانه ی از قبل فراهم شده توسط نر رها میکنند.
- یعنی محلی که می توانند با نرها لقاح یابند رها کرده و بی درنگ آنها را به داخل دهان می کشند.
- نرها کماکان برای جذب ماده های بیشتر اقدام میکنند. تا زمانیکه ماده های تخم ریزی کرده برای گذراندن دوره رشد تخم هایشان از لانه خارج و دور شوند.
- تخم ها بعد از پنج روز در دهان ماده ها هچ می شوند (بستگی به دمای هوا دارد) . و بچه ماهیان تازه هچ شده تا زمانیکه کیسه زرده شان جذب شود در دهان باقی می مانند.
- سرانجام بچه ماهیان تازه از هچری درامده ، برای بدست آوردن غذا به خارج از دهان شنا می کنند. اما به محض روبرو شدن با نشانه ها خطر دوباره به درون دهان برمی گردند.
- هنگامیکه بچه ماهیان نورس به حد کافی رشد کردند (به اندازه دهان مادر شدند) همگی مستقل شده. و به سمت آبهای گرم و پناهگاهها همچون لبه های استخر شنا می کنند.
- تخم های ماده ها به محض اینکه گروه قبلی نوزادشان رشد یابند دوباره مستعد رویش و لقاح می شوند. یعنی بعد از یک دوره آسایش حدود ۴ هفتگی دوباره به تخم می رسند.
فصل و دمای تخم ریزی ماهی
در مورد بیشتر گونه های Oreochromis برایرسیدن به توانایی تخم ریزی نیاز است دمای آب به بالای ۳۲ درجه سانتی گراد برسد.
چنانچه دما در تمام طول سال بالای ۲۲ درجه سانتی گراد باشد تخم ریزی دنباله می یابد و چنانچه به زیر ۲۲ درجه نزول یابد تخم ریزی بصورت فصلی انجام خواهد شد.
• نرها نقشی در سرپرستی و نگهداری و مراقبت از بچه ها ندارند و می توانند در یک زمان با تعداد پر شمار ی از ماده ها در کار تکثیر شرکت کنند.
نسبت جنسی و تعداد تخم ها ، رشد بیشتر نرها از ماده ها
نسبت جنسی در یک تخم ریزی در استخر می تواند حتی بیشتر از ۷ ماده به ۱ نر باشد.
اندازه دهان ماده میتواند تعداد بچه ماهیان نورس برامده از تخم ریزی را تخمین بزند. ماده های بزرگتر تعداد تخم بیشتری می گذارند. روی هم رفته تعداد بچه ماهیان نورس برامده شده می تواند بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ قطعه باشد.
تخم ها کمابیش بزرگ هستند و بچه ماهیان نورس بزرگتی نیز تولید می شود که در نخستین تغذیه نیاز به غذای زنده ندارند.
اول تخم ها یا بچه ماهیانی که زودتر از موقع دلخواه رسیده اند از میان سایرین، میزان فرآوری را افزایش می دهد.
در شرایطی بعضی گونه های تیلاپیا حدود ۴ تا ۶ ماه بعد از هچ شدن به بلوغ جنسی برسند. این مطلب منجر به افزایش بیش از اندازه جمعیت ماهیان کوچک و غیر قابل فروش در استخر می شود.
در یک جمعیت بالغ تیلاپیا ، ماده ها پی در پی توانایی تکثیر دوباره را دارند و در درازای این دوره توانایی غذاخودن را ندارند.
به این معنی که نسبت رشد نرها خیلی بیشتر از ماده ها می باشد.
دستکاری جنسی بچه ماهی تیلاپیا
طی ده ها سال برای فراهم اوردن شرایط ایده آل پرورش ماهی تیلاپیا و حداکثر بهره وری اقدامات زیادی صورت گرفته است.
استفاده از انواع تجهیزات آزمایشگاهی ، انکوباتور جداسازی نرها ، تلفیق جنسی ، و نیز انواع روش های دیگر که در قالب این عنوان نمی گنجد.
انواع فضاها و شرایط پرورش ماهی تیلاپیا
پرورش تیلاپیا در استخر
انواع گوناگونی از استخرهابرای پرورش تیلاپیا استفاده می شوند.
رایج ترین اما کم تسلط ترین نوع این استخرها آنهایی هستند که ورودی پایین، تخم گذاری بدون مهار و صید بی قاعده دارند. محصولات بین ۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است که از تخم ریزی دوباره صورت گرفته.
قدم فراتر بعدی استخرهای کوددهی شده با تکثیر مهار نشده و صید با قاعده است. محصول بین ۳۰۰۰- ۵۰۰۰ کیلوگرم در هکتار در سال از ماهیان غیر هم سایز است.
قفس های شناور
پرورش تیلاپیا در قفس با مشکل تخم ریزی بیش از اندازه روبرو نیست. زیرا تخم ها از بین شبکه های قفس به بیرون سقوط می کنند.
ماهیان در این قفسها از مواد مغذی موجود در آب پیرامونشان استفاده کرده ولی به هر حال با خوراکهای مکمل نیز تغذیه می شوند.
در حال حاضر پرورش تیلاپیادر قفسهای متراکم نیز بسیار رایج شده است. چندین پروژه بزرگ تروان تازگی در آفریقا آغاز گردیده است.
پرورش در قفس نیازمند سرمایه گذاری کمتری نسبت به پرورش در استخر یا تانک است. همچنین احتیاجی به جریان دادن یا پمپ کردن آب به درون سیستم نیست.
عیب اصلی در این روش حساسیت بالا و آسیبهای دشمنان است بخصوص از جانوران دریایی .
تیلاپیا
تانکهای متراکم
پرورش در تانکهای متراکم بامشکلاتی چون تکثیر و تخم ریزی بیش از اندازه روبرو نمی باشد.
زیرا فضا برای قلمرو طلبی و لانه سازی نرها وجود ندارد.
این سیستم نیاز به یک منبع آب ثابت و یا پمپ دارد. اما به شیوه قابل ملاحظه ای کمتر از میزان مصرف آب برای تولید میزان همانند محصول در استخرها است. همچنین از مساحت کمتری نیز استفاده می شود.
حداکثر میزان اندوخته سازی در تانکها (در جاهائیکه آب هر ۲- ۱ ساعت یکبار جایگزینی می شود) حدود ۵۰- ۲۵ kg/m3 است. این میزان با استفادهاز سیستمهای هوادهی تا kg/m3 70 و با اکسیژن دهی به بیش از kg/m3 150 افزایش می یابد.
مطالب مرتبط